Screening en preventie zijn essentieel in de strijd tegen kanker… en toch blijkt de Belg onvoldoende geïnformeerd

De Belgische bevolking is slecht geïnformeerd over kankerpreventie. Zo blijkt maar liefst bijna 6 op 10 Belgen het gevoel te hebben niet voldoende geïnformeerd te zijn over de screening van kanker. Dat blijkt uit een recente bevraging van de bevolking uitgevoerd door iVOX, gevalideerd door Belgische oncologen en met de steun van MSD Belgium. De bevraging ging over zowel kankerscreening als gezonde gewoontes ter preventie van kanker. Een alarmerende vaststelling, want kankerpreventie is een erg belangrijk wapen in de strijd tegen de verwoestende ziekte.

Borstkankerscreening als beste van de klas… Maar daarom niet cum laude geslaagd

De medische sector voert al decennialang campagne voor een beter preventiebeleid rond kanker. Dit leidde in Vlaanderen onder meer al tot een grootschalig screeningsprogramma voor borstkanker, dat vrouwen tussen 50 en 69 jaar sterk aanspoort om elke twee jaar een mammografie te laten doen. Desondanks blijkt uit de bevraging dat minder dan een vierde van de vrouwelijke bevolking op de hoogte is van de aanbevolen leeftijd om aan borstkankerscreening deel te nemen. Het verklaart mogelijks waarom evenveel vrouwen ouder dan 50 jaar nog nooit een mammografie hebben ondergaan.

Met screening voor andere vormen van kanker is het nog erger gesteld. Terwijl screening voor darm- en prostaatkankerscreening ook sterk aangewezen is vanaf 50 jaar, springt het aandeel van de 50-plussers die nog nooit een screening heeft ondergaan naar respectievelijk 46% voor darmkankerscreening en 66% voor prostaatkankerscreening. Voor melanoom spreken we maar liefst over 82% verzuim.

We lopen achter de feiten aan door gebrek aan kennis

Het merendeel van de respondenten geeft aan kankerscreening als een goede gewoonte te beschouwen die met regelmaat moet gebeuren, aangezien ze de kans op beterschap verhoogt. Hoe komt het dat mensen zo’n essentiële onderzoeken dan toch massaal links laten liggen? Het psychosociale aspect blijkt daarin een belangrijke trigger te zijn. Ongeveer 1/3^de van de van de respondenten vindt kankerscreening pijnlijk en zelfs beangstigend. 10% van de mensen gaan zelfs zo ver dat ze hun screenings verzuimen omdat ze schrik hebben van de onderzoeken of van de resultaten die daaruit zullen voortkomen. ‘Wat niet weet, niet deert’ is in deze context een gevaarlijke assumptie en brengt potentieel verregaande gevolgen voor de gezondheid met zich mee.

De Stichting Kankerregistratie benadrukt nochtans dat vroegtijdige diagnose essentieel is om de risico’s op een zwaardere behandeling en slechte prognose zoveel mogelijk in te perken. Bovendien is er niet alleen gezondheidswinst te boeken, want preventie trekt in de kosten-batenanalyse voor de gezondheidszorg en het sociaal vangnet steeds opnieuw de winnende kaart. Naast screening zijn er heel wat goede gewoontes die mensen kunnen aannemen om het risico op kanker te reduceren. Enkele belangrijke richtlijnen van Stichting tegen Kanker zijn onder andere: niet roken, voldoende lichaamsbeweging en een gezond lichaamsgewicht, gezonde voeding, beperking van alcohol en blootstelling aan zon en borstvoeding geven[1]. Maar wat blijkt? Meer dan 17% van de mensen heeft geen enkel idee van die gewoonten. Er is duidelijk nog werk aan de winkel om de Belgische bevolking en haar beleidsmakers verder te sensibiliseren.

Dr. Luc Colemont van vzw Stop Darmkanker: “Preventie is geen toverwoord, het heeft een significante impact op de strijd tegen kanker. Het leed dat kanker veroorzaakt is met geen enkele studie te becijferen. Onze politici en bevolking zijn zich daar nog te weinig bewust van. We kunnen kanker bij de bron aanpakken, maar daar is een concreet actieplan voor nodig. Tot dan zullen we achter de meedogenloze feiten blijven aanlopen.”

Huisartsen en kankerpreventie-organisaties zijn essentieel

De huisarts en kankerpreventie-organisaties blijken een belangrijke rol te spelen in de sensibilisering rond kankerscreening. Respondenten van het onderzoek geven namelijk aan hen als meest betrouwbare en geprefereerde bron van informatie te beschouwen. Het doet de vraag rijzen of huisartsen actiever en nauwer betrokken moeten worden bij kankerscreening. Het opnemen van die verantwoordelijkheid is vandaag de dag nog steeds te vrijblijvend en erg verschillend van arts tot arts. Het is een mogelijke verklaring waarom een deel van de doelgroep van kankerscreening zich niet aangesproken voelt.

Screening in tijden van COVID-19 

De Stichting Kankerregistratie bracht de impact van COVID-19 op het aantal nieuwe kankerdiagnoses in ons land in kaart[2]. De peer-review studie, gepubliceerd in ESMO Open, vond een daling van 44% van invasieve kankerdiagnoses in april 2020 in vergelijking met april 2019[3]. De tendens valt samen met de eerste golf van de COVID-19 pandemie[4]. Ondertussen spreken we nog over een daling van 6% in diagnoses in vergelijking met maart 2019[5], maar de situatie is nog steeds alarmerend. Het verschil komt namelijk neer op een geschatte 4000 ontbrekende diagnoses. De overbelasting van het gezondheidssysteem zorgt er al sinds de start van de pandemie voor dat heel wat medische zorg tijdelijk op de helling kwam te staan. Ook een deel van de kankerscreenings kwam daardoor in het gedrang. Dat ging dan niet alleen over de screenings die deel uitmaken van de preventieprogramma’s, maar ook over de noodzakelijke opvolging van patiënten die in het verleden al kanker hebben gehad.

Een aanzienlijk deel van de respondenten (bijna 78%) én de medische sector vreest voor een nakende golf van vergevorderde kankers door uitstel van screenings door corona. Maar zolang er geen duidelijk signaal komt dat kankerscreening essentieel is in gezondheidspreventie, blijft de Belg het als te vrijblijvend te beschouwen. Professor Luc Colemont van vzw Stop Darmkanker vult aan: “COVID-19 domineert al bijna 2 jaar de wereld, de gezondheidszorg en het nieuws. Dat de reguliere zorg mee in de klappen deelt is geen geheim. Ergens is dat begrijpelijk, maar het is dringend tijd dat kankerpreventie en -screening opnieuw bovenaan op de agenda wordt gezet, ook op die van onze beleidsmakers. De kankerklok tikt ongenadelijk verder. Laten we niet wachten tot het 5 na 12 is!”

[1] Stichting tegen Kanker, website https://www.kanker.be/kankerpreventie/minder-kans-op-kanker-met-12-goede-voornemens, geraadpleegd op 30 december 2021

[2] Belgian Cancer Registry, "Persbericht: In 2020 registreerde België 4.000 minder kankerdiagnoses dan verwacht, maar de inhaalslag is hoopvol"https://kankerregister.org/media/docs/publications/Persbericht02072021_COVIDenkankerdiagnoses.pdf, geraadpleegd op 20 december 2021

[3] ESMO, “Decline and incomplete recovery in cancer diagnoses during the COVID-19 pandemic in Belgium: a year-long, population-level analysis”, https://kankerregister.org/media/docs/publications/COVIDandcancerPeacocketalESMOOpenJuly2021.pdf, geraadpleegd op 6 december 2021

[4] Belgian Cancer Registry, "Persbericht: In 2020 registreerde België 4.000 minder kankerdiagnoses dan verwacht, maar de inhaalslag is hoopvol". https://kankerregister.org/media/docs/publications/Persbericht02072021_COVIDenkankerdiagnoses.pdf, geraadpleegd op 20 december 2021

[5] Niet-melanome huidkanker is niet opgenomen in de analyse van alle kankers